Dzikie rośliny jadalne - pokarmy podstawowe: Mało znana, nieparząca pokrzywa poziewnikolistna (Urtica galeopsifolia) oraz jej pospolita kuzynka (U. dioica)

1. TAKSON: pokrzywa poziewnikolistna (Urtica galeopsifolia) i pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), rodzina pokrzywowate (Urticaceae) (C5) (D5)

liście pokrzywy poziewnikolistnej (Urtica galeopsifolia)

2. SIEDLISKA WYSTĘPOWANIA: pokrzywa poziewnikolistna - tylko siedliska naturalne (mokradła, skraje łęgów i olsów itp); pokrzywa zwyczajna - jak wyżej oraz również siedliska synantropijne

3. SIEDLISKA Z KTÓRYCH ZBIERANO: łęgi, ziołorośla i rozlewiska na Ponidziu (oba gatunki)

4. TOKSYCZNOŚĆ: roślina nietrująca; jej spożycie może wywołać podrażnienie dróg moczowych u osób podatnych; starsze pędy zawierają szkodliwe dla nerek cystolity (Couplan 1989); bezpieczne jest spożywanie jej młodych pędów i liści przed kwitnieniem, tj: pokrzywa zwyczajna - do połowy czerwca, p. poziewnikolistna - do połowy lipca

5. ZBIERANE ORGANY JADALNE: młode pędy oraz jadalne nasiona, a raczej wygotowany z nich olej; preparacja oleju z nasion to ciężka i raczej mało efektywna praca, jednak to jeden z najłatwiejszych do otrzymania tłuszczów roślinnych (przy użyciu prymitywnych technik)

6. SPECYFIKA POZYSKANIA I OBRÓBKI WSTĘPNEJ: zbiór jest dość wydajny, jednak w porównaniu do innych roślin dostarczających jadalnych młodych pędów jest raczej powolny (1kg/23'); preparacja oleju: pokrzywa poziewnikolistna -1 h 08'/ilość potrzebna do otrzymania 1 litra oleju i pokrzywa zwyczajna - 1h 45'/ilość potrzebna do otrzymania 1 litra oleju; zbiór nasion pokrzywy poziewnikolistnej był szybszy (średnia z 5 prób).

7. SPECYFIKA DALSZEJ OBRÓBKI: w przypadku młodych pędów dalsza obróbka nie jest konieczna; nasiona należy wymłócić i rozetrzeć rozetrzeć na żarnach nieckowatych (co zajmuje średnio 38' - ilość potrzebna do otrzymania 1 litra oleju); współcześnie można je mielić w młynku do kawy

8. OBRÓBKA TERMICZNA: młode pędy łatwiej jeść po krótkim ugotowaniu, gdyż w przypadku pokrzywy zwyczajnej parzą, a w przypadku pokrzywy poziewnikolistnej są, co prawda łatwiejsze do zbioru (bo nie parzą), ale zbyt włochate i przez to na surowo niezbyt smaczne (łatwiej je jednak zbierać); można je także kwasić; roztarte nasiona gotuje się, potem zbiera chochlą z powierzchni wody i odparowuje gotowy olej

9. WARTOŚĆ ORGANOLEPTYCZNA: zarówno gotowane młode pędy, jak i olej z nasion są bardzo smaczne

10. KALORYCZNOŚĆ: liście obu gatunków mają koło 430 kcal/kg; to dość dużo jak na organy tego typu; pokrzywa zwyczajna zawiera sporo białka – 7% w świeżych liściach, 40% w suchych (Couplan 1989); olej ma około 6800kcal/litr

11. WYKORZYSTANIE POKARMOWE OBECNE LUB W PRZESZŁOŚCI (ZACHOWANE DANE): Kluk (1805-1811) poleca liście pokrzyw na zieleninę, a nasiona na jadalny olej; z pędów otrzymuje się barwnik do artykułów spożywczych i medycznych (E 140); roślina użytkowana jako dzikie warzywo; używana także w miejsce podpuszczki przy wyrobie serów; poza tym wyrabia się z niej czasem piwo (strona internetowa: http://mansfeld.ipk-gatersleben.de); roślina pospolicie jadana przez Indian Ameryki Północnej, m. in. Thompson i Irokezów (Moerman 2002); według Couplana (1989) pokrzywa zwyczajna U. dioica to prawdopodobnie najlepszy, jako pokarm, gatunek z całego rodzaju; jak wspomina Maurizio (1926) z p. zwyczajnej Urtica dioica i pokrzywy żegawki U. urens wyrabiano powszechnie polewki (zupy) i zieleninę; według niego szesnastowieczne źródła podają liczne wiadomości o zbieraniu pędów pokrzyw Urtica spp. na sprzedaż, szczególnie we wschodniej Europie; według Fischera-Benzona (Maurizio 1926) w Niemczech jadano głównie U. dioica i zawleczoną pokrzywę pigułkowatą U. pilulifera, natomiast U. urens miała mniejsze znaczenie głównie w Niemczech wschodnich i na Węgrzech; liczni autorzy (np. Annenkov, Rosenthal) potwierdzają wykorzystanie pokarmowe tych trzech gatunków; U. dioica była uprawiana w Szkocji jako roślina warzywna; roślina ta była cenionym warzywem w Szkocji i na Hebrydach; jadano ją także w Belgii, Niemczech i innych częściach Europy oraz w północnej Persji (Hedrick 1919); zarówno U. dioica, jak i U. urens były pospolicie jadane w Polsce; obecnie się do tego wraca (Łuczaj & Szymański 2007; Łuczaj 2011); obszerną monografię na temat wykorzystania roślin z rodzaju Urtica w Polsce napisała Henslowa (1962)

12. OCENA PRZYDATNOŚCI GATUNKU NA POKARM PODSTAWOWY: młode pędy były prawdopodobnie pierwotnie dodatkiem, później również pokarmem głodowym; olej z nasion jest jednym z najłatwiejszych do otrzymania (bez wykorzystania prasy)

13. CZAS ZBIORU I OBRÓBKI PORCJI „P” I „R”:

pokrzywa zwyczajna (młode pędy): 1litr/23'; porcja P - 2h 16' i R - 2h 51'

pokrzywa zwyczajna (olej z nasion): 1litr/2h 23'; porcja P - 43' i porcja R - 55'

pokrzywa poziewnikolistna (olej z nasion) 1 litr/1h 46'; porcja P - 34' i porcja R - 43'

(objaśnienia - patrz post „Legenda”)

14. GATUNKI SPOKREWNIONE: według Kluka (1805-1811) z młodych roślin pokrzywy żegawki U. urens można gotować zieleninę; zrobiony z niej napój pili Indianie Shuswap (Moerman 2002); Indianie Ameryki Północnej jadali także pokrzywę kalifornijską U. californica i pokrzywę szarą U. holosericea (Couplan 1989), a takżę U. gracilis; w Chinach jada się młode pędy szeregu gatunków: pokrzywy wąskolistnej U. angustifolia, pokrzywy konopiolistnej U. cannabina, U. laetevirens, U. triangularis i pokrzywy żegawki U. urens (Hu 2005)

15. UWAGI: rozmieszczenie pokrzywy poziewnikolistnej (Urtica galeopsifolia) na terenie Polski nie jest bliżej znane, bo nie do niedawna była ona odróżniana od pokrzywy zwyczajnej nawet przez botaników; gatunek ten nie był podawany z terenu Polski, ale my odnaleźliśmy go na Ponidziu, gdzie okazał się być wcale nierzadki; oba gatunki różnią się szczegółami (jak pora kwitnienia, obecność włosków parzących, wysokość na której rozwijają się kwiatostany na łodydze i preferencje siedliskowe); pokrzywa zwyczajna powszechnie występująca na terenach zaburzonych jest mieszańcowego pochodzenia; jednym z jej gatunków rodzicielskich była pokrzywa poziewnikolistna ; górne i środkowe części łodyg i liście pokrzywy poziewnikolistenej nie mają włosków parzących, ale młode wczesnowiosenne odrosty parzą; dlatego najlepiej jest ją zbierać już nieco wyrośniętą (w końcu maja, czerwcu, początkach lipca); dawniej z włókien z łodyg U. dioica robiono delikatną gazę i sita do przesiewania mąki i przelewania miodu (Heslowa 1962); takie sprzęty mogły być dawniej wykorzystywane, np. przy preparacji owoców róż Rosa spp. czy drobnych nasion rzeżusznika piaskowego Cardaminopsis arenosa na pokarm.

Poniżej link do Atlasu Roślin Naczyniowych, gdzie są też nasze fotki mało znanej pokrzywy poziewnikolistnej:

https://www.atlas-roslin.pl/pelna/gatunki/Urtica_galeopsifolia.htm

pokrzywa poziewnikolistna (Urtica galeopsifolia) na stanowisku naturalnym w okolicach Umianowic koło Pińczowa

pokrzywa poziewnikolistna (Urtica galeopsifolia) - górne i środkowe części rośliny zupełnie nie parzą

pokrzywa poziewnikolistna (Urtica galeopsifolia) - wyrasta wysoko (ma około 2m wys.)


pokrzywa poziewnikolistna (*Urtica galeopsifolia*) - okolice Umianowic

Poniżej fotki kilku innych wymienionych w poście egzotycznych gatunków:

Pokrzywa konopiolistna (Urtica cannabina) - niesamowicie mocno parzy, ale jest równie smaczna i zdrowa jak jej polskie kuzynki, pochodzi m. in. z Syberii
Młoda pokrzywa konopiolistna (Urtica cannabina)
Pokrzywa szara (Urtica holosericea) z zachodu USA