Legenda do opisów szczegółowych

W ramach opisów szczegółowych zamieszczę ocenę testowanych roślin (i porostów) jako pokarmu dla ludności ze środkowej epoki kamienia (konkretnie osad w dzisiejszym Całowaniu i Witowie, ale można to odnieść szerzej, także do innych stanowisk), oraz szereg ważnych szczegółów (często odkrytych podczas eksperymentów) na temat ich zbioru, obróbki i użytkowania. Podam także czas - średnią na podstawie najczęściej 5 zbiorów (rzadziej mniej), który musiałem zużytkować na wykonanie każdej pojedynczej czynności podczas zbioru i obróbki. 

Owoce konwalii majowej (Convallaria majalis) - opiszę ją w oddzielnym poście. Zachowały się dane, że owoce te były jadane, ale doradzam dużą ostrożność (dziś są uważane za trujące i bardzo niebezpieczne)

Opis każdego taksonu ma następujący schemat:

1. TAKSON – polska i łacińska nazwa taksonu, przynależność do rodziny (na końcu podano ocenę organów opisywanego gatunku w rankingu w skali A-G oraz ocenę organoleptyczną w skali 0-5 - opis rankingów - patrz niżej)
2. SIEDLISKA WYSTĘPOWANIA – ogólnie gdzie można dany gatunek spotkać
3. SIEDLISKA Z KTÓRYCH GO ZBIERANO – informacje na temat siedliska, z którego dany takson był pozyskiwany podczas niniejszych badań
4. TOKSYCZNOŚĆ – informacje na temat szkodliwości dla człowieka (głównie zaczerpnięte z literatury, rzadziej samodzielnie stwierdzone)
5. ZBIERANE ORGANY JADALNE – informacje o zebranych i przebadanych organach (ich wyboru dokonano dzięki studiowaniu literatury oraz obserwacjom podczas badań wstępnych do niniejszej pracy)
6. SPECYFIKA POZYSKANIA I OBRÓBKI WSTĘPNEJ– uwagi bardziej szczegółowe o przebiegu pozyskiwania i wstępnej obróbki (odkrytych podczas badań do niniejszej pracy)
7. SPECYFIKA DALSZEJ OBRÓBKI – opis tzw. „preparacji” pokarmu, to jest zabiegów mających na celu usunięcie toksyn czy innych czynności pozwalających na doprowadzenie zebranych organów do stanu przydatności do spożycia (dane zwykle zupełnie nowo-odkryte, nigdzie nie opisane wcześniej, lub opisane tylko bardzo ogólnie)
8. OBRÓBKA TERMICZNA – opis sposobów obróbki termicznej (często odkrytych przeze mnie, lub rzadziej opisanych w literaturze i tylko sprawdzonych podczas badań do niniejszej pracy)
9. WARTOŚĆ ORGANOLEPTYCZNA – stwierdzona podczas badań (opisowo)
10. KALORYCZNOŚĆ – podana na podstawie literatury
11. WYKORZYSTANIE POKARMOWE OBECNE LUB W PRZESZŁOŚCI (ZACHOWANE DANE) – na podstawie literatury
12. OCENA PRZYDATNOŚCI GATUNKU NA POKARM PODSTAWOWY – określona na podstawie wyników badań niniejszej pracy
13. CZAS ZBIORU PORCJI „P” i „R” – czas potrzebny do zbioru i obróbki (sumarycznie) porcji pokarmu (z opisywanego gatunku, jego organów), która mogłaby pokryć zapotrzebowanie na kalorie 1 osoby z mezolitu (środkowa epoka kamienia) z terenów dzisiejszej środkowej Polski – porcja P – porcja podstawowa – średnia porcja potrzebna do przeżycia dorosłej osoby w stanie spoczynku w warunkach optymalnych, porcja R – porcja rzeczywista – średnia porcja potrzebna do zaspokojenia wymagań energetycznych dorosłej osoby w okresie dużej aktywności fizycznej
14. GATUNKI SPOKREWNIONE – opisy wykorzystania pokarmowego pokrewnych gatunków z całego świata na podstawie literatury (które często były dla mnie inspiracją podczas wyboru organów do testowania i sposobów ich wykorzystania - gdyż wiedzę na temat wykorzystania danych, testowanych, rodzimych gatunków trzeba było "na nowo" odkrywać/rekonstruować, bo całkiem została zapomniana)
15. UWAGI – ewentualne dodatkowe spostrzeżenia

1. 

   Pierwsza "kopaczka" z poroża jelenia, którą wykorzystywałem w swoich badaniach. To narzędzie jest wzorowane na prehistorycznym znalezisku - tzw. "motyce typu Lyngby"

   RANKING wzorowany rankingu z pracy Couplana (1998), zmodyfikowany

A – rośliny o wybitnym smaku i odżywczości, bardzo łatwe do zbioru i obróbki

Czas zbioru i obróbki kilograma:

-nasion i owoców suchych - do 5 godzin - około 100% porcji dziennej R (pokrywającej zapotrzebowanie energetyczne osoby ciężko pracującej),

-skrobi - do 6,5 godziny - około 133% porcji dziennej R,

-organów podziemnych - do 2 godzin - około 33-50% porcji dziennej R,

-owoców mięsistych (smacznych) - do 1 godziny - około 20% porcji dziennej R,

-pyłku - do 9,5 - około 190% porcji dziennej R,

-porostów (wszystkie testowane gatunki)

- młodych owoców Ulmus spp. (są bardzo odżywcze)

B – rośliny dobrej jakości ale gorsze do zbioru i trudniejsze do obróbki

Czas zbioru i obróbki kilograma:

-nasion i owoców suchych - do 7,5 godzin,

-skrobi - do 10 godzin,

-organów podziemnych - do 3 godzin

-owoców mięsistych (smacznych) - do 1,5 godzin

-pyłku - do 15 godzin

-młodych pędów Pteridium i Typha latifolia (pędy Pteridium mają tylko 45 kcal/100g, to znaczy że trzeba ich zjeść ponad 6 kilogramów, ale chyba można, bo to delikatne jedzenie i smaczne)

-młodych owoców Populus spp. (takie młode owoce są bardzo smaczne po ukwaszeniu i ewentualnie ugotowaniu i prawdopodobnie nie są toksyczne)

C – rośliny gorsze w smaku i konsystencji lub wymagające długiej obróbki. Trudne do zbioru

Czas zbioru i obróbki kilograma:

-nasion i owoców suchych - do 10 godzin,

-skrobi - do 13 godzin,

-organów podziemnych - do 4 godzin

-owoców mięsistych (smacznych) - do 2 godzin

-pyłku - do 19 godzin

- niedojrzałych owoców suchych (Salix, Populus) (takie młode owoce są bardzo smaczne po ukwaszeniu i ewentualnie ugotowaniu i prawdopodobnie nie są toksyczne)

- ziela Hydrocharis morsus-ranae (to pokarm smaczny o delikatnej strukturze)

- podkorzy (do 2,5 godziny)

D – rośliny o miernym smaku i strukturze albo bardzo trudne do zbioru i obróbki

Czas zbioru i obróbki kilograma:

-nasion i owoców suchych - do 12,5 godzin,

-skrobi - do 16 godzin,

-organów podziemnych - do 5 godzin

-owoców mięsistych (smacznych) - do 2,5 godzin i owoców kwaśnych/gorzkich - do 2,5 godziny

-pyłku - do 24 godzin

-liści - do 0,5 godziny

-podkorzy (powyżej 2,5 godziny)

E – rośliny ledwie jadalne oraz przyprawy

Czas zbioru i obróbki kilograma:

-nasion i owoców suchych - do 15 godzin,

-skrobi - do 20 godzin,

-organów podziemnych - do 6 godzin

-owoców mięsistych (smacznych) - do 3 godzin i owoców kwaśnych/gorzkich - do 3 godzin

-pyłku - do 30 godzin

-liści - do 1 godziny

F – rośliny toksyczne bez specjalnej preparacji

G – rośliny, których użytkowanie na pokarm jest wątpliwe. Czas zbioru i obróbki kilograma

powyżej norm podanych w punkcie E.

Gł – pokarm głodowy dla zbieraczy-łowców (tutaj nie uwzględniono roślin które były pokarmem głodowym dla ludności rolniczej – dla niej takim pokarmem były najbardziej ekonomiczne dzikie rośliny; tutaj wyszczególniono gatunki, które były jedzone w ostateczności przez ludy, które żyły tylko dzięki owocom dzikiej przyrody i nie znały rolnictwa ani hodowli zwierząt; przykładem może tu być Polypodium vulgare). 

Wartość organoleptyczną oceniłem w skali od 0 do 5, gdzie 5 oznaczyłem organy najbardziej smaczne po preparacji, a 0 – organy, które okazały się zupełnie niejadalne.

Fragment łęgu w Witowie koło Łodzi (moje badania dotyczyły mezolitycznych

osad koło dzisiejszego Witowa i Całowania)

Okolice dzisiejszego Witowa

W Witowie, oprócz terenów bagiennych i jeziora, dużo jest borów sosnowych również obfitujących w wartościowe gatunki jadalne - np. paproć orlicę (Pteridium aquilinum) i borówki (Vaccinium myrtillus i V. vitis-idaea, a nawet mieszaniec obu gatunków)

Szmaciak gałęzisty (Sparassis crispa) - jeden z najcenniejszych gatunków grzybów jadalnych, wyrastający u podstawy pni starych sosen